Thành cổ Sơn Tây, rộng 16 ha, thuộc thị xã Sơn Tây, cách trung tâm Hà Nội 40km, không chỉ mang giá trị lịch sử mà còn gây chú ý bởi kiến trúc độc đáo.
Địa điểm này đánh dấu 200 năm tồn tại trong năm nay, với lễ kỷ niệm chính thức dự kiến vào ngày 12 tháng 11 nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về bảo vệ và bảo tồn di sản và kích thích nhu cầu du lịch.
Theo các tài liệu lịch sử, Thành Sơn Tây được xây dựng vào năm 1822 dưới thời vua Minh Mạng (1791-1841) dưới triều Nguyễn. Nó được xây dựng hoàn toàn bằng đá ong, một loại vật liệu đáp ứng yêu cầu của một công trình phòng thủ và sẵn có ở địa phương.
Theo phong cách kiến trúc Vauban của Pháp, mỗi cạnh của thành vuông dài khoảng 400m, cao 5m. Thành có bốn cửa quay về hướng đông, tây, nam, bắc gọi là Tiền (Tiền), Hậu (Hậu), Hữu (Hữu) và Tả (Tả). Mỗi lối vào đều có một tháp canh.
Nhiều sự kiện trọng đại liên quan đến cuộc chiến đấu chống thực dân Pháp của nhà Nguyễn trong lịch sử Việt Nam đã diễn ra tại thành, thể hiện ý nghĩa quan trọng của nó trong việc trấn giữ vùng đồng bằng, trung du phía Bắc và trấn giữ biên giới Tây Bắc.
Trải qua gần 200 năm và bị tàn phá nhiều, nay chỉ còn lại một số di tích gồm tháp cờ hình bát giác cao 18m, một số đoạn tường thành, cổng thành, tháp canh, nền điện Kính Thiên, hai khẩu thần công và một số phế tích ở Vọng Lâu, nền điện Kính Thiên, giếng nước.
Do có ý nghĩa quan trọng về văn hóa, lịch sử và kỹ thuật xây dựng độc đáo, nên Toàn quyền Đông Dương đã cấp tượng di tích vào năm 1924. Sau đó được Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) vào năm 1994.
Tiến hành nghiên cứu Thành Sơn Tây trong nhiều năm, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam Tống Trung Tín cho rằng, khu di tích này thể hiện một thời kỳ thành lũy được xây dựng nhiều nhất ở Việt Nam, trong bối cảnh thực dân đang diễn ra khắp nơi trên thế giới. Trải qua bao thăng trầm, Thành cổ Sơn Tây vẫn giữ được những dấu tích đẹp nhất, thể hiện kỹ thuật xây dựng các công trình quân sự phòng thủ thời Bắc thuộc. Trong khi đó, hầu hết các thành khác về cơ bản đã mất hết dấu vết.
Đồng quan điểm về giá trị của khu di tích, ông Nguyễn Huy Khánh, nguyên Phó Chủ tịch UBND thị xã Sơn Tây cho biết, việc bảo tồn di tích thành đã nhận được sự đầu tư đáng kể của Nhà nước và sự ủng hộ của người dân địa phương trong thời gian qua.
Hiện nay, một khu vực đi bộ dành cho người đi bộ đã được hình thành xung quanh pháo đài, khu vực thứ tư thuộc loại hình này ở thủ đô. Không gian thu hút khoảng 25.000-30.000 du khách vào cuối tuần sau khi ra mắt vào tháng 4 năm 2022.
Thành cổ ngày nay gây ấn tượng với du khách bởi sự thanh bình và tĩnh lặng. Cây cổ thụ cho nó bóng mát quanh năm; những đầm sen và thảm cỏ xanh mướt tạo nên một địa điểm đẹp như tranh vẽ.
Bà Nguyễn Thị Toàn, 70 tuổi, ngụ tại phường Phú Thịnh, thị xã Sơn Tây cho biết, vào những ngày cuối tuần, thành cổ đông đúc khách du lịch. Bà cho biết thêm, thu nhập và mức sống của người dân địa phương đã được cải thiện nhờ hoạt động kinh doanh du lịch.
Bí thư Thành ủy Sơn Tây Trần Anh Tuấn cho biết địa phương đang triển khai nhiều biện pháp để phát huy giá trị di sản, trong đó có việc lập hồ sơ để được công nhận là khu di tích quốc gia đặc biệt.
Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Sơn Tây Lê Đại Thắng cho biết một loạt các sự kiện văn hóa, du lịch và thể thao hấp dẫn được lên kế hoạch để kỷ niệm 200 năm thành lập. Nổi bật trong đó là triển lãm ảnh và lễ hội khinh khí cầu.
